سیامک کریمی- دکترای حقوق بین‌الملل عمومی
1- حمله به ساختمان کنسولی جمهوری اسلامی در شهر دمشق که به اسرائیل منتسب شده است، با هیچ یک از موارد مجاز توسل به زور (اسلحه) در حقوق بین‌الملل سازگار نیست و در نتیجه، چنین حمله‌ای فاقد مشروعیت است. یکی از موارد مجاز توسل به قوای نظامی، «دفاع مشروع» است که به آن خواهیم رسید.
2- ماده 5 کنوانسیون روابط کنسولی، اقدامات مجاز و مشروع کنسولی را برشمرده است. برگزاری جلسات نظامی در ساختمان کنسولی، در زمره اقدامات مجاز نبوده و سوء استفاده از موقعیت کنسولی به شمار می‌آید. اگرچه چنین جلساتی، نقض حقوق بین‌الملل به شمار می‌آید، اما توجیهی برای توسل به قوای نظامی علیه ساختمان کنسولی نخواهد بود.
3- حمله مسلحانه به خاک یک کشور، تحت شرایطی، کشور قربانی را مجاز به دفاع مشروع می‌کند. یعنی کشور قربانی در پاسخ به یک حمله مسلحانه، می‌تواند متوسل به قوای نظامی شده تا دولت حمله‌کننده را سرکوب نماید.
4- در حقوق بین‌الملل، سفارتخانه و کنسولگری، خاک یک کشور به شمار نمی‌آید و به همین دلیل است که برخلاف ورود به خاک یک کشور که نیازمند ویزاست، ورود به اماکن دیپلماتیک آن کشور نیازمند ویزا نیست. در قطعنامه مشهور تعریف تجاوز و همچنین ماده 8 اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری که مختص تعریف تجاوز است، حمله به سفارتخانه‌ها در ردیف تجاوز به خاک کشور لحاظ نشده است.
5- بنابراین، امکان توسل به دفاع مشروع برای پاسخ به حمله به کنسولگری ایران، منتفی به نظر می‌رسد. برخی اساتید ایرانی حقوق بین‌الملل، به جای مفهوم دفاع مشروع، از امکان «اقدام تلافی‌جویانه» سخن به میان آورده‌اند. این اقدام بدین معناست که کشور قربانی در مقابل عمل متخلفانه دولت دیگر، می‌تواند به قوای مسلحانه متوسل شود. اما نکته مهم آن است که اقدام تلافی‌جویانه فقط در متن جنگ یعنی میان دولت‌هایی که با یکدیگر مشغول جنگیدن هستند، مجاز است و خارج از آن، چنین چیزی امکان‌پذیر نیست. استدلال به منظور مشروعیت اقدام تلافی‌جویانه، مغایر ویژگی آمره ممنوعیت توسل به زور است. پیش‌نویس مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها نیز صراحتاً اقدام تلافی‌جویانه نظامی، خارج از جنگ را ناقض حقوق بین‌الملل معرفی کرده است.
6- جنگ یا به زبان حقوق بین‌الملل «مخاصمه مسلحانه»، دارای تعریف، عناصر، شدت و آستانه خاص خود است. روابط میان ایران و اسرائیل نمی‌تواند ذیل عنوان جنگ تعریف شود. بنابراین، توسل به اقدام تلافی جویانه نیز منتفی است.
7- نباید فراموش کرد که هر نوع استدلال مبنی بر وجود جنگ میان ایران و اسرائیل به منظور توجیه اقدام تلافی‌جویانه احتمالی، به شدت خطرناک بوده و حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق را مجاز می‌کند. چرا؟
8- چون دولت‌های در حال جنگ با یکدیگر می‌توانند به اهداف نظامی یکدیگر حمله نمایند. اماکن کنسولی به خودی خود هدف نظامی نیستند اما برگزاری جلسه نظامی در کنسولگری، مصداقّ فاکتور «استفاده نظامی» از یک مکان غیرنظامی است که باعث می‌شود مکان غیر نظامی به یک هدف نظامی مشروع برای حمله تبدیل شود. در حقیقت همان طور که استفاده نظامی از یک مکان غیرنظامی مثل مدرسه یا اداره دولتی می‌تواند آن را به هدف مشروع تبدیل کند، اماکن دیپلماتیک نیز خارج از این وضعیت نخواهد بود.
9- اینکه کنسولگری ایران در سوریه قرار داشته و در نتیجه حتی با وجود جنگ میان ایران و اسرائیل، امکان حمله به آن در خاک یک کشور ثالث به عنوان دولت بی‌طرف وجود نداشته، مفید نخواهد بود. چراکه دولت سوریه با برقراری امکان برگزاری این دست جلسات، تعهدات خود به عنوان دولت بی‌طرف را نقض کرده و امکان حمله به اهدافی در خاک آن کشور فراهم می‌شود.
10- مجددا ضمن تاکید بر اینکه حمله به کنسولگری ایران در سوریه، نقض آشکار حقوق بین‌الملل است، توجه به این نکته ضروری است که حقوق بین‌الملل، اجازه پاسخ نظامی به ما را در مختصات فعلی نمی‌دهد. پیگیری موضوع از طرق دیگر در تطابق با حقوق بین‌الملل است.
