مقدمه
اصلاح ساختار شورای امنیت به عنوان نهادی که وظیفه سنگین و برجسته حفظ و صلح امنیت بین المللی را بر عهده دارد از ابتدای تشکیل قدرتمندترین سازمان جهانی یعنی سازمان ملل متحد مطرح بوده است.. خواسته تغییر در ابتدا صرفا به شکل اعتراض بیان می شد اما وقوع تحولات بین المللی مانند پایان جنگ سرد، فروپاشی شوروی سابق، اعلام استقلال بسیاری از کشورها و پیوستن آن ها به سازمان ملل متحد ، تامین بخشی از بودجه سازمان ملل متحد توسط کشورهای شکست خورده در جنگ جهانی دوم موجب شد که کشورها به شکل منسجم تر و با تاکید بیشتر اصلاح ساختار شورای امنیت از جمله تغییر در تعداد اعضای دائم و غیردائم را خواستار شوند. اگرچه تقاضای تغییر ساختار در شورای امنیت، بر اساس اصل برابری حاکمیت تمام اعضاء مستند به بند 1 اصل 2 منشور ملل متحد امری کاملا منطقی است و در مواردی همچون تغییر اعضای غیردائم از 11 عضو به 15 عضو موفقیت هایی نیز کسب کرده است اما حصول تغییرات مهم و تاثیرگذار به ویژه در مورد افزایش اعضای دائم مخالفان و موافقان قدرتمندی دارد کشورهای مختلف سعی نموده اند که در قالب تشکیل گروه هایی مانند گروه 4 ، اتحاد برای اجماع و … منافع کشورهای خود را در زمینه عضویت در شورای امنیت پیگیری نمایند. نوشته ذیل مروری دارد بر پیدایش گروه 4، ارائه طرح و پیشنهاد گروه و نتیجه فعالیت آن ها.
پیدایی گروه 4
در 21 سپتامبر 2004 رئیس جمهور برزیل، نخست وزیران ژاپن و هند و وزیر امور خارجه آلمان با صدور بیانیه مشترکی خواستار عضویت دائم در شورای امنیت شدند و از آن تاریخ به بعد به عنوان گروه “4” معروف گردیدند .1 دولت های G4 به دنبال وضعیت مشابه با P5 موجود هستند .2 گروه مذکور اعلام داشتند که شورای امنیت باید واقعیت جامعه بین المللی را منعکس نموده و به عنوان یک ارگان دموکراتیک نماینده مشروع همه کشورها محسوب شود و از کشورهای در حال توسعه نیز به عنوان اعضای دائم شورا انتخاب شوند. این بیانیه در چهار بند تنظیم شده است که در بند اول آن تصریح گردیده است که اعضای دائم شورای امنیت باید از کشورهایی باشند که اراده و ظرفیت پذیرش مسئولیت‌های اصلی شامل حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را داشته باشند و در بند چهار اشاره شده که ۴ کشور هند، برزیل، ژاپن، آلمان از عضویت یکدیگر در شورای امنیت به طور متقابل حمایت خواهند کرد.
اعضای شورای امنیت
شورای امنیت سازمان ملل متحد با پنج عضو دائم (آمریکا، فرانسه، چین، انگلیس، روسیه) و ده عضو غیردائم که هرکدام برای دو سال انتخاب می‌شوند، تنها نهادی می‌باشد که در کنار دیوان بین المللی دادگستری (پرونده های ترافعی) می‌تواند تصمیمات الزام‌آور حقوق بین‌الملل بگیرد.
چرا گروه 4 خود را شایسته عضویت دائم در شورای امنیت می داند؟
آلمان
در تاریخ 08 ژوئن 2018 (برابر با 18 خرداد 1397) آلمان به عنوان عضو غیردائم شورای امنیت سازمان ملل متحد برای بازه زمانی 2019/2020 انتخاب شد. از تاریخ اول ژانویه 2019 (برابر با 11 دی 1397) آلمان به مدت دو سال عضو غیردائم شورای امنیت بود. آلمان در دوران عضویت موظف بود در خصوص مسائل اساسی امور صلح و امنیت بین‌الملل مانند صدور مجوز مأموریت‌های حفظ صلح و وضع تحریم موضع گیری نماید. در کنار آلمان کشورهای بلژیک، جمهوری دومینیکن، اندونزی و آفریقای جنوبی نیز دارای کرسی غیردائم در شورای امنیت بودند . تمرکز آلمان در زمان عضویت با توجه به هدف سازمان ملل متحد در حفظ صلح و امنیت بین المللی و نقش شورای امنیت در حفظ آن، غلبه بر منازعات بود. علاوه بر آن، آلمان در صدد بود که شورای امنیت حتی بیشتر از پیش در زمینه پیشگیری از جنگ و منازعات، به صورت جامعی از مفهوم امنیت، عمل نماید. همچنین آلمان تلاش هایی در زمینه های تغییرات آب و هوایی، سیاست امنیتی، تأثیرات همه‌گیری‌ها بر امنیت جهانی. “زنان، صلح و امنیت” داشته است. به عنوان مثال: کمک به ایفای نقشی قوی‌تر توسط زنان در پیشگیری و غلبه بر درگیری‌ها و نیز محافظت بهتر از آنها در برابر خشونت‌های جنسی در زمان درگیری ها که در این زمینه در سال 2020 مشترکاً با جمهوری دومینیکن معاونت ریاست گروه غیررسمی متخصصان برای “زنان، صلح و امنیت” را به‌عهده گرفت. تلاش دیگر آلمان در زمینه تصویب قطعنامه 2467 در 23 آوریل 2019 تحت ریاست آلمان موفقیت مهمی در راه مبارزه ای بهتر و پیگیری و رسیدگی حقوقی-کیفری خشونت جنسی در درگیری‌ها بود. از دیگر تلاش های آلمان تقویت سیستم حقوق بشردوستانه شامل بکارگیری بهتر حقوق بین الملل بشردوستانه، حمایت ازامدادگران بشردوستانه، تضمین دسترسی انساندوستانه در مناطق درگیری و محافظت بهتر از مردم غیرنظامی در درگیری‌های مسلحانه است. آلمان درسپتامبر2019 به‌همراه کشورهای شریک پیمان چندجانبه‌گرایی، ابتکارعمل جهت “درخواست اقدام بشردوستانه” (Humanitarian Call for Action) برای حمایت و رعایت قوانین بین المللی بشردوستانه معرفی کرد. دراین زمینه، آلمان با ائتلاف علیه عدم مجازات، حمایت خود را از بازخواست و پاسخگویی (accountability) درجنایات سنگین اعلام نمود. علاوه بر مطالب فوق، آلمان به عنوان یکی ازمهمترین نقش‌آفرینان درحوزه امور بشردوستانه درجهان، حمایت گسترده‌ایی ازغیرنظامیان در مناطق بحران‌‌زده به عمل می‌آورد و برحفظ تلاش‌ها در خصوص موازین بین المللی و اصول انسانی تأکید می ورزد. در کنار تلاش های ذکر شده آلمان در زمینه خلع سلاح و کنترل تسلیحات و حقوق بشر و امنیت تلاش نموده و برنامه هایی ارائه کرده است. همچنین آلمان سومین تامین کننده بودجه سازمان ملل متحد می باشد .3
در ارتباط با عضویت دایمی آلمان سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه روز پنجشنبه (2شهریور 1402) به خبرنگاران گفت امکان حضور ژاپن و آلمان به عنوان اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل وجود ندارد.
وزیر خارجه روسیه گفت: “البته اینکه ژاپن و آلمان بتوانند عضو دائم شورای امنیت شوند منتفی است”
لاوروف در توضیح گفت که در صورتی که ژاپن و آلمان عضو دائم شورای امنیت شوند نابرابری‌های فعلی تشدید خواهد شد. او همچنین گفت که این دو کشور هیچ چیز جدیدی به بحث‌های شورای امنیت اضافه نخواهند کرد زیرا مثل سایر کشورهای غربی مطیع آمریکا هستند.
وزیر خارجه روسیه تصریح کرد کشورش از مدت‌ها پیش خواستار اصلاح ساختار سازمان ملل بوده است. لاوروف گفت این اصلاح “به سازمان ملل کمک خواهد کرد خودش را با تحولات جهان، علم و فناوری وفق بدهد.”
وزیر خارجه روسیه تصریح کرد اصلی‌ترین مسئله اصلاح به بحث شورای امنیت برمی‌کردد “زیرا این شورا از نگاه بخش زیادی از مردم نماد سازمان ملل است و اختیاراتی مانند تصمیم در خصوص جنگ و صلح و یا مسائل مربوط به تحریم‌ها دارد که طرف‌های دیگر ندارند .” 4
هندوستان
ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر یک کرسی اصلی در ﺷﻮرا ي اﻣﻨﻴﺖ اﺳﺖ و ادﻋﺎی ﺧﻮد را از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎی مختلف که تقریبا تمامی بازیگران بین المللی آن راﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ مطرح ﻣﻲ ﻛﻨﺪ . ﻛﺸﻮر ﻫﻨﺪ ﺑﻌﺪ از ﭼﻴﻦ دوﻣﻴﻦ ﻛﺸﻮر ﭘﺮﺟﻤﻌﻴﺖ دﻧﻴﺎﺳﺘ ﻮ ﭼﻬﺎرﻣﻴن ارتش ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن را ﻧﻴﺰ در اﺧﺘﻴﺎر دارد .ﻫﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن و داﻧﺸﻤﻨﺪان دﻧﻴﺎ را در اﺧﺘﻴﺎر دارد .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی ﻛﺸﻮر از این ادعا حمایت می کند . از سال 1991 در اﺟﺮای اصلاحات اﻗﺘﺼﺎدی نرخ رشد اقتصادی هند از 5 درصد به 7 درصد رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﺪ اﻧﮕﻴﺰه بیشتری در ﻣﻘﺎﺑﻞ رﻗﺒﺎی ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﺑﺮون ﻣﻨﻄﻘﻪ اي داد .ﻫﻨﺪ ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ دمکراسی در دﻧﻴﺎﺳﺖ؛ ﻫﻨﺮ ي ﻛﺴﻴﻨﺠﺮ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨ ﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻈﺎم ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ وﻳﻜﻢﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﺔ ﺷﺶ ﻗﺪرت هسته ای آﻣﺮﻳﻜﺎ، ﭼﻴﻦ، روﺳﻴﻪ، اروﭘﺎ، ژاﭘﻦ و اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻫﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد .ﺳﺎﻣﻮﺋﻞ ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻗﺘﺼﺎد يﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان یک مدعی اصلی برای نفوذ در امور جهان آماده می شود .5 هندوستان برای عضویت حمایت کشورهایی مانند روسیه و ایالات متحده آمریکا را دارد در همین رابطه در هفتادوهفتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در بیانیه‌ای گفت: ما دورنمای دموکراتیک‌تر کردن شورای امنیت را از طریق نمایندگی کشورهای آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین می‌بینیم. به‌ویژه هند و برزیل، بازیگران بین‌المللی کلیدی هستند و باید آنها را برای عضویت در شورا، دائمی به حساب آورد.
ایالات متحده همچنین اخیراً حمایت صریح از عضویت هند را نشان داده است. جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد قاطعانه گفت آمریکا از پیشنهاد هند حمایت می‌کند.
همچنین وزیر امورخارجه هند سوبرانیام جایشنکار، که میزبان نشست کشورهای گروه ۴ بود و بعد از جلسه در توییتی نوشت: تعهد مشترک خود را در راستای مذاکرات مبتنی بر متن که منجر به اصلاح چندجانبه گرایی می شود، تکرار کردیم. به همکاری خود برای رسیدن به هدف ادامه خواهیم داد.
وی همچنین اظهار داشت که هند آماده است مسئولیت های بیشتری را بر عهده بگیرد و مذاکرات برای اصلاحات ضروری در شورای امنیت سازمان ملل نباید با تاکتیک های رویه ای مسدود شود و مخالفان نمی توانند این روند را به صورت گروگان ابدی نگاه دارند.علاوه بر این جلسات و بیانیه ها، همکاری رو به رشدی در میان کشورهای G۴ (آلمان، ژاپن، برزیل و هند) برای تبدیل شدن به اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد و نمایندگی کشورهای آفریقایی وجود دارد .6
برزیل
ﻛﺸﻮر ﺑﺮزﻳﻞ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﭘﺮﺟﻤﻌﻴﺖ ترین ﻛﺸﻮر آﻣﺮﻳﻜﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ می ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﺧﻴﺮا روﻳﻜﺮد ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺪرت ﻫﮋﻣﻮن در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻄﺮح ﻛﺮده اﺳﺖ . ﺑﺮزﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان روزاﻓﺰون ﻏﻴﺮﻗﺎﻧونی همسایگان ﺧﻮد ﭘﻨﺎه ﻣﻲ دهد و از سال 2004 مامویت ثبات در هایئتی را سازماندهی و رهبری می کند. ﺑﺮزﻳﻞ ﺳﺎل ﻫﺎﺳﺖ از ﺛﺒﺎت و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی ﭘﺎﻳﺪاري ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎی اجتماعی ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻣﻴﺰ را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ واﺳﻄه اﻓﺰاﻳﺶ طبقه ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﺪﻳﺪ، ﺑﻠﻜﻪ روﻧﻖ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎ ي ﭼﻨﺪﻣﻠﻴتی برزیلی ﻛﻪ قهرمان های ملی ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷود تجربه ﻛﺮده اﺳﺖ . برزیل به قدرتمندترین اقتصاد آمریکای لاتین و جمعیتی عظیم از حیث قدرت شایستگی کسب کرسی شورای امنیت را دارد برزیل به عنوان حامی سرسخت تغییر در ساختار شورای امنیت خواستار یک کرسی دائم در شورای امنیت سازمان ملل متحد بوده است در نگاهی واقع بینانه رفتار برزیل را از دو نظر متفاوت می‌توان تبیین کرد: اول اینکه از آنجا که برزیل قدرت نظامی چشمگیر ندارد به چند جانبه گرایی تنها راه حفظ قدرت خود و نفوذ بر خارج از مرزهای عنایت ویژه‌ای دارد از آنجا که برزیل در منطقه فوق العاده آرامی قرار دارد بسیار بعید است وارد درگیری‌های نظامی شود بنابراین اخذ یک کرسی دائم در شورای امنیت برای این کشور بسیار حیاتی و بهترین شکل ممکن برای این بازیگر جهانی است.7 در سال 1945 در سازمان ملل متحد پرزیدنت روزولت به طور جدی تلاش کرد برزیل را به عنوان عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد، با حق وتو، برای حفظ حمایت کشورهای آمریکای لاتین از سازمان جدید در نظر بگیرد اما بقیه اعضای P-5 این ایده را رد کردند و استدلال کردند که برزیل یک قدرت بزرگ نیست 8.
در خصوص تغییرات و اصلاحات مورد نیاز سازمان ملل متحد به ویژه شورای امنیت ولا داسیلوا رئیس‌جمهوری برزیل در پایان سفر خود به آنگولا (گزارش منتشر شده 5 شهریور 1402)، تصریح کرد سازمان ملل متحدِ سال ۲۰۲۳ از اعتباری که این نهاد در سال ۱۹۴۵ داشت، فاصله گرفته است.داسیلوا بر اصلاح ساختار شورای امنیت و گنجاندن کشورهای آفریقایی، آسیایی و آمریکای لاتین در این نهاد سازمان ملل تاکید کرد.
لولا داسیلوا تصریح کرد “شورای امنیت که باید صلح و آرامش را تضمین کند؛ شورایی است که بدون صحبت با کسی، جنگ را ترویج می‌کند. روسیه وارد اوکراین می‌شود، بدون اینکه در مورد آن در شورای امنیت بحثی داشته باشد. ایالات متحده وارد عراق می‌شود، بدون آنکه در شورای امنیت حرفی در مورد آن بزند. انگلیس و فرانسه با دور زدن شورای امنیت به لیبی حمله می‌کنند.”وی گفت: به عبارت دیگر کشورهای عضو شورای امنیت کسانی هستند که جنگ می‌کنند، سلاح تولید می‌کنند و سلاح می‌فروشند، این یک اشتباه است9 .
ژاپن
ژاﭘﻦ مدعی اﺳﺖ ﺷﻮرای اﻣﻨﻴﺖ ﺑﺎزﺗﺎب دﻫﻨﺪة واﻗﻌﻴﺎت ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ وﻳﻜﻢ ﻧﻴﺴﺖ، ﭼﺮاﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻤﺎر اﻋﻀﺎ يﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎی داﺋﻢ ﺷﻮرای اﻣﻨﻴﺖ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎیی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮی ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ . ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ کشورهای قاره آفریقا ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم ﻛﺸﻮرﻫﺎی ﻋﻀﻮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ. اﻣﺎ آﻓﺮﻳﻘﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه اي در اﻋﻀﺎی داﺋﻢ ﺷﻮرای امنیت ندارد.اﻳﻦ ﻛﺸﻮر دوﻣﻴﻦ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪة ﻣالی سازمان ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﭘﺲ از آﻣﺮﻳﻜﺎﺳﺖ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﺎس ﺧﺪﻣﺎت ﻛﻪ ﺑﺮا ي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺻﻠﺢ و اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ انجام می دهد از شایستگی ﻋﻀﻮﻳﺖ داﺋﻢ در ﺷﻮرا ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ. این خدمات شامل حفظ صلح و صلح سازی در مناطق مختلف دنیا از جمله کلمبیا(1992) روآندا(1994) افغانستان(2001) عراق(2003)هائیتی(2010) و… است. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ژاﭘﻦ در زﻣﻴنه ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺴﻠﻴﺤﺎت ﻛﺸﺘﺎر ﺟﻤعی ، ﺧﺪﻣﺎت انساندوستانه، مثل تزریق واکسن به کودکان آفریقایی، آسیایی، آموزش کشاورزی به بومیان کشورهای کمتر توسعه یافته خدمات ارزنده ای انجام داده است. 10 بر اساس جدیدترین انتخابات ژاپن به تازگی به عنوان عضو غیردائم شورای امنیت انتخاب شده است و فعالیت او تا سال 2024 ادامه خواهد داشت علاوه بر ژاپن کشورهای اکوادور ، مالت، موزامبیک و سوئیس به عنوان اعضای جدید غیردائم شورای امنیت سازمان ملل متحد شروع به کار کردند.این کشورها به عنوان اعضای موقت شورای امنیت متشکل از 15 عضو در دوره 2023-2024 فعالیت خواهند کرد.
کشورهای فوق جایگزین کشورهای هند، ایرلند، کنیا، مکزیک و نروژ خواهند شد که دوران عضویت آنها در 31 دسامبر به پایان رسید. موزامبیک و سوئیس برای اولین بار به عضویت غیر دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد درآمدند، در حالی که مالت 2 ، اکوادور 4 و ژاپن 12 بار در دوره‌های قبلی این پست را داشتند.آلبانی، برزیل، گابن، غنا و امارات متحده عربی نیز اعضای موقت این شورا هستند. این شورا در مجموع شامل 15 کشور عضو می‌باشد که متشکل از 5 عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد، یعنی کشورهای ایالات متحده آمریکا، چین، روسیه، انگلیس و فرانسه است که دارای حق وتو هستند. عضو باقی مانده در مجمع عمومی سازمان ملل از بین 5 گروه جغرافیایی سازمان ملل انتخاب می شوند.11 همانطور که بیان شد در رابطه با عضویت دایم ژاپن در شورای امنیت سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه روز پنجشنبه (2شهریور 1402) به خبرنگاران گفت امکان حضور ژاپن و آلمان به عنوان اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل وجود ندارد.
مروری بر اقدامات گروه 4
صدور غیر رسمی پیش نویس قطعنامه اصلاح ساختار شورای امنیت در سال 2005
نمایندگان گروه ۴ در ۳۱ مارس ۲۰۰۵ طی نشستی در مقر سازمان ملل قصد خود را مبنی بر تهیه و ارائه قطعنامه‌ای برای تجدید ساختار شورای امنیت و به رای گذاشتن آن تا سپتامبر همان سال بیان کردند.آنان در این جلسه نیز طی اعلامیه ای که بعد از آن منتشر کردند با استناد به اظهارات کوفی عنان مانند: ” اصلاح سازمان ملل بدون اصلاح شورای امنیت کامل نخواهد بود” و اینکه “اصلاح سازمان ملل بدون اصلاح شورای امنیت کامل نخواهد بود” و اینکه ” اعضای سازمان ملل باید باید در مورد تصمیم گیری در مورد اصلاح شورا تا قبل از اجلاس سران در سپتامبر تصمیم گیری کنند ” .12
این گروه سرانجام نسخه پیشنویس قطعنامه مربوط به اصلاح ساختار شورای امنیت را در ۱۳ مه ۲۰۰۵ به طور غیر رسمی منتشر کردند .
نسخه 8 ژوئن 2005 و بازنگری درباره تعلق حق وتو
گروه ۴ در پی مشورت‌های گسترده‌ای که بعد از توزیع نسخه ۱۳ مه پیش نویس قطعنامه‌شان صورت گرفت و نیز با توجه به لابی فشرده‌ای که برای جلب رای مثبت کشورها به این قطعنامه انجام شد دریافت پاسخ‌هایی از کشور، در ۸ ژوئن ۲۰۰۵ اقدام به دعوت از اعضای سازمان ملل برای شرکت در جلسه‌ای کرده و طی آن ضمن توضیحاتی نسخه جدیدی از پیش نویس خود را ارائه کردند. شاید مهمترین تغییر در نسخه ۸ ژوئن تفاوت‌های وارده در بند ۵ آن در مورد وتوست جدید آمده است :
الف: اعضای دائمی جدید باید مسئولیت‌ها و تعهدات مشابهی با اعضای دائمی کنونی داشته باشند.
ب: اعضای دائمی جدید نباید مادام که در مورد مسئله تعمیم حق وتو به اعضای دائمی جدید در چهارچوب بازنگری مطرح شده در بند ۷ این قطعنامه تصمیم گیری نشده از حق وتو استفاده نمایند.
به این ترتیب و از طریق اصلاح پیش نویس قطعنامه گروه ۴ عملاً اعلام کرد که حاضر است تا زمان تشکیل کنفرانس بازنگری یعنی تا سال ۲۰۲۰ از حق وتو صرف نظر نمایند. تحقق این امر عمدتاً به این خاطر بود که چهار عضو گروه در تلاش خود برای کسب رای مثبت کشور ها قطعنامه با اعتراض آنها در مورد تعمیم حق وتو به اعضای دائمی جدید مواجه شده بودند. برابر اطلاع آمریکا در جلسات ۵ عضو دائمی صریحاً اعلام کرده بود که با دادن حق وتو به اعضای دائمی جدید مخالفت خواهد کرد. دیگر اعضای دائمی نیز همین نظر را داشتند، اما با توجه به نظر آمریکا دیگر ضرورتی در تاکید آن نمی‌دیدند تغییر دیگر در پیش نویس ۸ ژوئن مربوط به کنفرانس بازنگری است در بند ۷ پیشنویس جدید گفته شده که مجمع عمومی همچنین تصمیم می‌گیرد که وضعیت ایجاد شده در اثر اصلاحات مورد اشاره در بند ۶ این قطعنامه را ۱۵ سال بعد از تاریخ به اجرا گذاشته شدن آنها مورد بررسی مجدد قرار دهد.این در حالی است که در پیش نویس نخست به طور مشخص از تشکیل کنفرانس بازنگری و مطابق ماده ۱۰۹ منشور در سال ۲۰۲۰ سخن رفته بود با توجه به اینکه در ماده ۱۰۹ از تعیین تاریخ برای تشکیل کنفرانسی جهت بازنگری در منشور و با رای دو سوم اعضای مجمع سخن رفته جمله‌بندی مربوط به نسخه اول پیش نویس گروه ۴ می توانست تاریخی قطعی برای تشکیل چنین کنفرانسی تعیین کند به علاوه در جمله‌بندی جدید صحبتی از بازنگری در منشور و ترکیب و عملکرد شورا نیست بلکه تنها صحبت از بررسی وضعیت ایجاد شده در اثر اصلاحات است.
طرح 6 ژوئیه 2005 در دستور کار مجمع عمومی
گروه ۴ سرانجام پیش نویس خود را در تاریخ ۶ ژوئیه ۲۰۰۵ رسماً در دستور کار مجمع عمومی قرار داد و نسخه به اصطلاح آبی آن از سوی دبیرخانه مجمع عمومی انتشار یافت. در این نسخه در مقایسه با نسخه ۸ ژوئن تغییر داده نشده و تنها تاریخ‌هایی که در دو نسخه قبلی وجود نداشت در این نسخه اضافه شده است. در بند ۳ تصریح شده که تعیین کشورهایی که باید شش کرسی دائمی جدید را تصاحب کنند حداکثر ۱۲ هفته بعد از تصویب قطعنامه حاضر انجام شود در بند ۶ همچنین تصریح شده که حداکثر دو هفته بعد از تعیین اعضای دائمی جدید قطعنامه مربوط به تصویب اصلاحات لازم در منشور باید به رای گذاشته شود.
طرح گروه چهار چیست؟
طرح 4 گروه مبتني بر افزایش اعضاي شورا از 15 عضو به 25 عضو است. بر اساس طرح مذکور شش كرسي دائم چهار کرسی غیردائم در بین گروه های منطقه ای توزیع می شود .
1- قاره آفریقا دو کرسی دائم و یک کرسی غیردائم
2- قاره آسیا دو کرسی دائم و یک کرسی غیردائم
3- گروه اروپای غربی و سایرین یک کرسی دائم و یک کرسی غیردائم
4- کشورهای آمریکای لاتین و حوزه کارائیب یک کرسی دائم و یک کرسی غیردائم
سرانجام طرح گروه 4
اگرچه در تاریخ ۶ ژوئیه ۲۰۰۵ پیشنهاد گروه ۴ به طور رسمی در دستور کار مجمع عمومی قرار گرفت اما به دلیل اینکه نتوانست آرای لازم را کسب نماید نتیجه ای حاصل نشد. سه عضو از چهار عضو گروه ۴ آلمان، هند و برزیل در ۶ ژانویه ۲۰۰۶ به طور رسمی پیش نویس‌های ژوئیه ۲۰۰۵ را در دستور کار نشست شصتم مجمع عمومی قرار دادند اما مجدد رد شد. بنابراین دو بار توسط مجمع عمومی رد شده است و نتوانسته است ۱۲۸ رای مثبت را جهت تصویب کسب نماید. فرانسه و بریتانیا از اعضای دائم شورای امنیت نیز می‌باشند از این طرح حمایت می‌کنند اما ایتالیا با آن مخالف است. آمریکا هم به طورصریح فقط با عضویت دائم ژاپن موافقت کرده است و بیشترین مخالفت کشورها با عضویت هند می‌باشد. چین از جمله کشورهایی است که از طرف دیپلماتیک سعی در ایجاد شکاف در این ائتلاف داشته است تا مانع عضویت دائمی هند در شورای امنیت گردد. به طور کلی می‌توان گفت طرح گروه۴ که پیشنهاد گسترش شورای امنیت را تا ۲۵ عضو ارائه داده است علی رغم مخالفت ایتالیا و اسپانیا با حضور آلمان توسط اکثریت کشورها نظیر فرانسه، یونان، گرجستان، توالو، دانمارک، هایتی، آلمان، بلژیک، بوتان، برزیل، افغانستان، فیجی، هندوراس، مولداوی، جزیره سلیمان،هند،ایسلند، ژاپن، کریبات، ترو، پالائوس، پاراگوئه، لهستان، پرتغال، جمهوری چک، اوکراین مورد استقبال واقع شده است .13
نتیجه
درخواست برای اصلاح ساختار شورای امنیت امری است که بسیاری از کشورها طی سالیان متمادی آن را پیگیری نموده و طرح هایی همچون گروه 4 ، گروه اتحاد برای اجماع و… را ارائه نموه اند . اما به نظر می رسد که رقابت موجود میان کشورها اجازه موفقیت به کشورها و طرح های مطرح شده نداده است. در این میان کشور ایالات متحده آمریکا خواستار حفظ برتری خود در جامعه جهانی می باشد و به صراحت اعلام نموده که مخالف اعطای حق وتو به اعضای جدید است. برزیل خواهان عضویت در شورای امنیت است و آمریکا از حضور او در شورای امنیت دفاع می کند در حالی که کشورهای مکزیک و آرژانتین مخالف سرسخت حضور برزیل به عنوان عضو دائم در شورای امنیت هستند. همچنین بر اساس اظهارنظری که به تازگی وزیر امور خارجه روسیه بیان نموده امکان حضور ژاپن و آلمان در ترکیب دائمی شورای امنیت منتفی است. علاوه بر بیانات صریح هند با پاکستان و ژاپن با چین و آلمان با ایتالیا دارای رقابت هستند. آنچه مسلم است جامعه جهانی و تحولاتی که در سالهای اخیر اتفاق افتاده ضرورت اعمال اصلاحات را ایجاب می کند. اصلاحاتی که منافع کشورهای در حال توسعه را تضمین نموده و نظام موجود جهانی را به نفع حصول صلح و امنیت جهانی ایجاد کند.
گردآوری : اعظم ایل زکی
Azam Eilzaki
1- عبدلی مهران و همکاران، اصلاحات در شورای امنیت با تاکید بر نقش گروه کشورهای اتحاد برای اجماع، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال چهاردهم، شماره چهل و چهارم.پاییز 1397.
2- https://carnegieendowment.org.UN Security Council Reform: What the World Thinks.2023/06/28.
3-https://teheran.diplo.de/ir-fa
4- https://www.farsnews.ir
5- کاظمی علی اصغر و همکار،بررسی و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻮاﻧﻊ ﺣﻘﻮﻗ ﻲو ﺳﻴﺎسی اﺻﻼح ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻮرای امنیت، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 46 شماره4 ، زمستان 1395 ص1002-1003.
6- https://www.irna.ir.
7 – کاظمی علی اصغر و همکار،بررسی و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻮاﻧﻊ ﺣﻘﻮﻗ ﻲو ﺳﻴﺎسی اﺻﻼح ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻮرای امنیت، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 46 شماره4 ، زمستان 1395 ص1003
8- M. Rodriguez Roberto, A New Wave for the Reform of the Security Council of the United Nations: Great Expectations but Little Results ,2010,p27-28
9- https://www.irna.ir شهریور 5 – 1402
10- Ministry of foreign affairs of Japan,2011.
11- https://www.trt.net.tr.
12- پیشین ص 164 .
13- مهران عبدلی و همکاران، ص246 .
